29-10-2016
Feiten lijken er vaak niet meer toe te doen bij beslissingen. Of het nu gaat om Brexit of het migrantendebat, feiten en analyses blijken vaak niet doorslaggevend voor besluitvorming. En daarbij komt dat analyses over toekomstige ontwikkelingen er volgens velen al helemaal niet toe doen. Een visie is ook maar een ‘mening’, want de toekomst kunnen we immers niet voorspellen. Onze premier heeft er ook al jaren niet zo veel mee. Zo lang feiten niet voelbaar zijn en reële dreigingen zich in de verre toekomst afspelen, blijken argumenten vaak niet te werken. Maar juist nu is een visie op de toekomst van groot belang. Geen visie hebben is door de lage rente nog nooit zo duur geweest.
De economenanalyse
Even de normale economengedachten op een rij. Feiten worden gewogen op belang en gevolgen; op basis daarvan worden beslissingen genomen. Effecten van die beslissingen in de toekomst zijn ook bij economen minder belangrijk dan de onmiddellijke impact ervan. We gebruiken daar de zogeheten discontovoet voor. Hoe hoger de discontovoet, hoe minder belangrijk de toekomstige gevolgen van huidige beslissingen. Of hoe meer het heden wordt gewaardeerd. Op macroniveau is die discontovoet de rente. De geaggregeerde tijdsvoorkeur van mensen. Hoe onzekerder toekomstige ontwikkelingen, hoe meer we rekening moeten houden met alternatieve uitkomsten. Scenario’s zijn dan een handig hulpmiddel om onzekerheden op consistent in kaart te brengen.
Feitenvrije beslissingen
Maar nu hoe feitelijk op dit moment besluiten worden genomen. Ondanks de vele factcheck-websites bij de Amerikaanse verkiezingen, blijkt dat in ieder geval een van de kandidaten stelselmatig pertinente onwaarheden debiteert. Dat had lange tijd geen enkel effect op de peilingen. Alleen het feit dat Trump stelselmatig alle zwevende kiezers beledigt, leidt tot de lage stand in de polls.
Bij de Brexit-uitslag bleken feitelijke economische argumenten niet doorslaggevend. Het Brexit-kamp kon zonder problemen onwaarheden in de strijd gooien. Hoeveel een Brexit het VK wel zou opleveren doordat het geen afdrachten aan Europa meer hoefde te doen. Dat bleek niet te kloppen. Maar emotionele en niet-economische argumenten bleken belangrijker dan economische feiten.
Andere beslissingen, die pas op langere termijn effect hebben en ontegenzeglijk economisch verstandig zijn, worden soms wel genomen zolang de gevolgen op het moment van beslissen nog niet tastbaar zijn. Denk bijvoorbeeld aan de AOW-leeftijdsverhoging. Nu dit besluit voelbaar wordt voor mensen en kiezers gaan rekenen, komen politici weer op hun schreden terug.
Er is hoop
Toch is het niet allemaal kommer en kwel. Klimaatverandering is zo’n voorbeeld. Lange tijd wisten klimaatsceptici genoeg twijfel te zaaien over de bewijsvoering met betrekking tot de opwarming van de aarde, gevoed door organisaties die belangen hebben bij de status quo zoals oliemaatschappijen. Na jaren van gemodder is nu de bewijsvoering voor klimaatverandering zo overtuigend dat deze analyse eindelijk leidt tot afspraken met mogelijk grote consequenties voor onze nabije en verre toekomst. Het klimaatakkoord van eind vorig jaar en de klimaattop van afgelopen week in Nederland hebben bewezen dat het wel degelijk mogelijk is om op basis van een analyse van toekomstige effecten van huidig beleid te komen tot verstandige besluiten. Want hoewel we de effecten van klimaatverandering niet exact weten, zijn de verschillende scenario’s desastreus genoeg.
Dé tijd voor visie
Het blijkt dus wel mogelijk om op basis van argumenten, trends en ontwikkelingen, hoe onzeker ook, te komen tot beleid met verstrekkende gevolgen. Daarbij komt dat het nog nooit zo belangrijk is geweest om goede beslissingen te nemen voor de toekomst. Onze geaggregeerde tijdsvoorkeur, de rente, is nog nooit zo laag geweest. Dus een goede analyse van toekomstige trends en ontwikkelingen, eventueel met behulp van scenario’s, helpen om een goede visie te formuleren. En het is nog nooit zo goedkoop geweest om te investeren in die toekomst. Of anders geformuleerd: het is nog nooit zo kostbaar geweest om niet naar de toekomst te kijken. Want het is op tal van thema’s nu of nooit.
