1.2 Các công cụ của tài chính xanh

Các công cụ tài chính xanh đóng vai trò then chốt trong việc hướng dòng vốn vào các mục tiêu phát triển bền vững và khí hậu. Các công cụ này, từ trái phiếu xanh đến các khoản vay liên kết bền vững, cung cấp một cơ chế cho các nhà đầu tư hỗ trợ các dự án môi trường trong khi có khả năng đảm bảo lợi nhuận tài chính. Phần này khám phá các công cụ tài chính xanh khác nhau, sự phát triển, thách thức và triển vọng của chúng.

Trái phiếu xanh

Trái phiếu xanh là một trong những công cụ tài chính xanh nổi bật nhất. Chúng được thiết kế để huy động vốn đặc biệt cho các dự án có lợi ích về môi trường, chẳng hạn như năng lượng tái tạo, hiệu quả năng lượng, quản lý chất thải bền vững và bảo tồn đa dạng sinh học. Trái phiếu xanh đầu tiên được Ngân hàng Đầu tư Châu Âu phát hành vào năm 2007, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong sự phát triển của tài chính xanh. Trái phiếu xanh thường tuân theo Nguyên tắc Trái phiếu Xanh, các hướng dẫn tự nguyện khuyến nghị tính minh bạch và công khai và thúc đẩy tính toàn vẹn trong sự phát triển của thị trường trái phiếu xanh. Sự thành công của trái phiếu xanh được thể hiện rõ trong sự tăng trưởng nhanh chóng của thị trường. Theo Sáng kiến Trái phiếu Khí hậu, tổng lượng phát hành trái phiếu xanh đạt mức cao kỷ lục mới vào năm 2020, nhấn mạnh mức độ phổ biến ngày càng tăng của chúng.

Hình 1: Tổng quan về thị trường tài chính xanh ASEAN (Nguồn: ASEAN Green Finance State of the Market 2020.)

Cụ thể, theo Green Finance State of the Market, thị trường tài chính bền vững tổng thể ở khu vực ASEAN hoạt động mạnh mẽ vào năm 2020 mặc dù đó là thời điểm COVID-19 đang diễn biến phức tạp, với 12,1 tỷ USD được phát hành so với 11,5 tỷ USD cho năm 2019. Trái phiếu xanh, trái phiếu xã hội và trái phiếu bền vững, vốn đã có được một số lực kéo trước đại dịch, giờ đây đã trở thành một công cụ tài chính thiết yếu cho các quốc gia ASEAN. Các trái phiếu này có thể làm tăng mức  tiền để hỗ trợ phục hồi xanh và bền vững, cũng như để tăng cường khả năng phục hồi hệ thống trước các thay đổi trong tương lai. Vấn đề ghi nhãn xanh vẫn là phổ biến nhất, như được thấy bởi sự gia tăng về mức phát hành trong khu vực, tăng từ 8,8 tỷ USD vào năm 2019 lên 9,3 tỷ USD vào năm 2020. Mặc dù tốc độ chậm hơn so với những năm trước, đây là một dấu hiệu đầy hứa hẹn trong bối cảnh thị trường toàn cầu suy giảm tạm thời, cho thấy sự quan tâm ngày càng tăng từ các nhà đầu tư có ý thức về môi trường trong khu vực.

Tuy nhiên, thị trường tài chính xanh của Việt Nam vẫn còn khá hạn chế, chủ yếu tập trung vào các khoản vay xanh. Trong giai đoạn từ 01/01/2015 đến 31/12/2022, dư nợ tín dụng xanh tăng lên (SDLink 2023). Tuy nhiên, tỷ trọng tín dụng xanh trong tổng dư nợ tín dụng của nền kinh tế vẫn còn khiêm tốn. Các nguồn vốn quốc tế với lãi suất thấp hơn, ưu tiên giải ngân và sức hấp dẫn của tín dụng xanh đã trở nên thu hút. Ngày càng có nhiều ngân hàng cung cấp các gói vay xanh. Đến cuối năm 2022, dư nợ tín dụng cung cấp cho 12 dự án xanh do Ngân hàng Nhà nước Việt Nam thiết lập từ năm 2015 đạt gần 500.000 tỷ VND (chiếm khoảng 4,2% tổng dư nợ tín dụng của nền kinh tế).

Trái phiếu liên kết bền vững

Trái phiếu liên kết bền vững (TPLKBV) là một hình thức công cụ tài chính xanh mới hơn. Dựa trên tính toán của IEEFA và Environmental Finance Data, việc phát hành TPLKBV ở Châu Âu đã giảm trong hai năm liên tiếp so với mức đỉnh vào năm 2021, mặc dù mức này vẫn cao hơn đáng kể so với năm 2020 trước khi tăng vọt. Để so sánh, việc phát hành trái phiếu xanh ở Châu Âu đã đạt mức cao kỷ lục vào năm 2023 (IEEFA, 2024). Không giống như trái phiếu xanh, được dành riêng cho các dự án cụ thể, TPLKBV là trái phiếu có mục đích chung gắn liền với việc đạt được các mục tiêu bền vững cụ thể của tổ chức phát hành. Lãi suất của trái phiếu thường được liên kết với hiệu quả hoạt động của tổ chức phát hành so với các mục tiêu này, tạo ra một động lực tài chính trực tiếp cho hiệu quả hoạt động bền vững (Uzsoki, 2020). TPLKBV thể hiện một cách tiếp cận sáng tạo để điều chỉnh tài chính doanh nghiệp phù hợp với các mục tiêu bền vững rộng lớn hơn. Chúng đã nhận được nhiều tín hiệu tích cực vì tính linh hoạt và tiềm năng thu hút nhiều tổ chức phát hành và nhà đầu tư hơn (Zerbib, 2019).

Các Khoản Vay Xanh và Các Khoản Vay Liên Kết Bền Vững

Các khoản vay xanh tương tự như trái phiếu xanh nhưng được cấu trúc như một hợp đồng cho vay. Chúng được sử dụng để tài trợ hoặc tái cấp vốn cho các dự án có lợi ích môi trường rõ ràng. Giống như trái phiếu xanh, các khoản vay xanh tuân thủ các nguyên tắc, đặc biệt là Nguyên tắc Cho vay Xanh được thiết lập để đảm bảo tính nhất quán và toàn vẹn trên thị trường cho vay xanh. Bên cạnh đó, các khoản vay liên kết bền vững là một biến thể của các khoản vay xanh. Các khoản vay này liên kết các điều khoản của khoản vay, thường là lãi suất, với việc bên vay đạt được các mục tiêu hiệu suất bền vững được xác định trước. Cấu trúc này khuyến khích người đi vay cải thiện các hoạt động bền vững của họ.

Trái Phiếu Khí Hậu

Trái phiếu khí hậu là một tập hợp con của trái phiếu xanh, đặc biệt tập trung vào các dự án giải quyết biến đổi khí hậu. Điều này bao gồm tài trợ cho năng lượng tái tạo, hiệu quả năng lượng, giao thông bền vững và các dự án khác giúp giảm lượng khí thải nhà kính. Tiêu chuẩn và Chương trình Chứng nhận Trái phiếu Khí hậu, do tổ chức Sáng kiến ​​Trái phiếu Khí hậu quản lý, cung cấp các hướng dẫn và chứng nhận cho các trái phiếu đóng góp vào việc giải quyết biến đổi khí hậu.

Trái Phiếu Xanh Biển

Trái phiếu xanh biển là một loại trái phiếu tương đối mới được thiết kế để tài trợ cho các dự án đại dương và biển bền vững. Cộng hòa Seychelles đã phát hành trái phiếu xanh biển có chủ quyền đầu tiên trên thế giới vào năm 2018, được sử dụng để hỗ trợ các dự án nghề cá và biển bền vững. Trái phiếu xanh biển thể hiện một công cụ quan trọng để hướng đầu tư vào việc sử dụng và bảo tồn bền vững các nguồn tài nguyên biển.