6

 
 
In de stripreeks Suske en Wiske stappen de karakters regelmatig in de ‘teletijdmachine’ van professor Barabas. Hiermee zijn ze in staat door de tijd te reizen, zowel naar de toekomst als naar het verleden. En Suske en Wiske wisten het al: een teletijdmachine kan wel eens stuk gaan.
Geld kan ook worden gezien als tijdmachine. Je kunt immers toekomstige verdiensten naar voren halen door geld te lenen en een deel van je consumptiebehoeften uitstellen tot later.
Maar ik denk dat onze tijdmachine nu een aantal kuren vertoont, net als die van professor Barabas soms.

Al jubelend omarmen media en economen op dit moment het goede economische nieuws. En dat is er ook. Na jaren van recessie en crisis zou het me niet verbazen als de Nederlandse economie het komende jaar wellicht met meer dan 2% groeit.
Fijn. Voor wat het waard is. Want gegeven het lage niveau van economische activiteit is er nauwelijks sprake van herstelgroei. En ook gezien het feit dat we veel incidentele factoren hebben die de groei stutten, zoals een extreem lage olieprijs en de fors goedkopere euro, is de groei eigenlijk ronduit teleurstellend. Onder deze omstandigheden zou 3, wellicht zelfs 4% normaal zijn geweest.

Hierbij is het verschil tussen de economische activiteit en de ontwikkeling van financiële waarden opvallend. Aandelenkoersen zijn vooral onder invloed van ongekend ruim monetair beleid behoorlijk losgezongen van de reële economie. Elke keer als ik weer een beurscommentator hoor die aan de hand van macro-economische ontwikkelingen iets probeert te duiden over de ontwikkeling van aandelenkoersen krijg ik medelijden: dat verband is er namelijk vaak niet.

Volgens mij heeft dit alles veel te maken met een verkeerd gebruik maken van die tijdmachine. Schuldfinanciering kan er voor zorgen dat investeringen die zonder lening niet mogelijk worden nu toch plaatsvinden. Geld is daarmee een tijdmachine. Als abstracte constructie is geld niet gebonden aan materie, tijd of ruimte. Zolang het vertrouwen er is dat de schuld in de toekomst wordt terugbetaald, is er geen probleem. Schulden maken en die in de toekomst terugbetalen maakt geld tot een tijdreiziger. Doordat geld door de tijd kan reizen, kunnen we nu investeren en daar in de toekomst van profiteren. Schuld haalt energie van de toekomst naar het heden. Daar staat tegenover dat je energie uit het verleden kunt halen en naar de toekomst kunt sturen door te sparen. Monetair beleid is niets anders dan een manier om deze energie te beheren, via de prijs ervan, ofwel de rente. En bij de huidige lage rente zou de tijdmachine overuren moeten maken.

Maar het maakt nogal wat uit hoe je deze tijdmachine inzet. Zoals hiervoor beschreven is het positief geformuleerd: door schuldfinanciering kun je meer. Maar de vraag is of we dat nu doen.
De eerste reden voor de relatief lage groei is eigenlijk het probleem van het verkeerde gebruik van de tijdmachine in het verleden: wel schulden maken, maar geen productieve investeringen daartegenover zetten. Consumptie, ook consumptie van huishouddiensten (een huis kopen) bleken geen productieve investeringen te zijn. Hierdoor zijn we voor een deel nog steeds bezig schulden af te bouwen in plaats van te investeren in de toekomst.

Een tweede reden waarom de tijdmachine verkeerd staat afgesteld vormt de regulering. Doordat institutionele beleggers, waaronder pensioenfondsen, min of meer worden gedwongen een deel van hun vermogen in obligaties te stoppen met een naar verwachting negatief rendement, leidt dit ook niet tot productieve investeringen. Overheden in de eurozone, zoals de Duitse, gaan dit immers niet aanwenden om te investeren. ‘In het belang van hun kinderen’ houden Duitsers een overschot aan terwijl investeren in de toekomst nog nooit zo goedkoop was.
Een recente studie van het IMF toont bovenstaande ook aan: die overvloed aan liquiditeit gaat in van alles zitten, maar niet in private investeringen.

Ik zou wel eens met de teletijdmachine vooruit willen reizen. En dan eens kijken of mijn kinderen echt zo blij zijn met het feit dat overheden bij deze lage rente niet investeren, en dat institutionele beleggers gegeven de regelgeving ook nauwelijks investeringen doen waar wij iets aan hebben.

Voor mijn gevoel reizen we met de tijdmachine daarmee juist terug in de tijd. Was het maar een Suske en Wiske, dan kwam het tenminste altijd goed.