5

 
 
Innovatie is wat de economische groei stuwt. Zeker in een vergrijzende samenleving, waar steeds minder jong bloed de arbeidsmarkt op stroomt, moet de vooruitgang hier in belangrijke mate vandaan komen. Maar voor vooruitgang en innovatie zijn investeringen en geduld noodzakelijk. En dat zijn nu precies twee aspecten om je zorgen over te maken.

Eerst even de optimistische kant: er is veel vooruitgang. Denk aan ICT met al haar nieuwe mogelijkheden zoals apparaten die met elkaar communiceren, massamaatwerk door 3D-printen, big data en zelfrijdende auto’s. Maar ook op het gebied van medische technologie wordt grote vooruitgang geboekt. De veranderingen die we elke dag om ons heen zien, leiden tot grote aanpassingen in hoe we produceren, consumeren en samenwerken.

Maar wat is er nu nodig voor nieuwe innovaties? In de standaard economische theorie: bijna niets. Innovaties komen uit de lucht vallen, en daarnaast zorgt kapitaalaccumulatie (investeren) er uiteindelijk voor dat we per persoon meer gaan produceren. Dit is nog steeds de aanpak die bij economische voorspellingen ongeveer gebruikt wordt.

Maar inmiddels is er ook een breed besef dat er meer factoren toe doen voor vooruitgang. Financieel kapitaal speelt daarbij een belangrijke rol, maar ook menselijk kapitaal, sociaal kapitaal en intellectueel kapitaal. Door te investeren in jezelf, maar ook in de kwaliteit van instituties, infrastructuur en een brede kennisbasis wordt de kans op nieuwe innovatie groter, maar ook het productief gebruik van nieuwe innovaties versneld.
Investeringen in deze vormen van kapitaal kan vooruitgang versterken. Dat betekent het geduld hebben om te investeren in alle vormen van kapitaal. Dat kost geld en tijd. En heel vervelend, soms levert het tientallen jaren niets zichtbaars op. Door de uitvinding van de boekdrukkunst veranderde er op dat moment bijvoorbeeld nog niet heel veel in de samenleving. Maar in de eeuwen erna was het wel de reden dat steeds meer mensen konden lezen en leren. En dat bood zowel de basis voor nieuwe innovaties als de bodem om innovaties tot een economisch succes te laten worden. Daar is alleen veel geduld voor nodig.
En laat dat nou precies een belangrijk punt van zorg zijn.

ICT doet namelijk wat met ons geduld. Doordat er een overschot is aan informatie, die altijd en overal beschikbaar is, kunnen mensen klaarblijkelijk minder lang hun aandacht ergens op richten. Een aantal observaties in de maatschappij komt hiermee overeen. Baanduren worden korter. Terwijl de leestijd al decennia terugloopt, behoort het lezen van een krant, tijdschrift of boek al niet meer tot de dagelijkse routine van veel Nederlanders. Zelfs inclusief het digitale leesgedrag las 50% van de bevolking op een gemiddelde dag in 2013 niet eens tien minuten. Minder lang je aandacht ergens bij houden, betekent ook dat de focus voor onze beslissingen meer op de korte termijn komt te liggen. Dit zorgt ervoor dat het sneldenkende, impulsieve en ongeduldige deel van onze hersenen meer invloed krijgt. Als dat zo is, leidt dat tot meer ongeduld in de samenleving en tot een afname of geremde toename van alle soorten van kapitaal. En daarmee dus tot een beperking van ons toekomstige groeipotentieel.

Zonder meteen over ADHD te spreken, zorgt het gebrek aan concentratievermogen ervoor dat onderwijsprestaties onder druk komen te staan. Minder geduld zorgt ervoor dat bedrijven minder investeren: ze willen snel resultaat. Dat is ook zichtbaar in de investeringscijfers.
Ook bij onderzoek zijn we dit vaak terug. Er is geen tijd om te wachten op de vruchten van hiervan. Rendementsdenken, om maar een populaire term te gebruiken. Hierdoor verdwijnen steeds meer R&D-investeringen.

Kortzichtigheid in beleid, wellicht ook een gevolg van ongeduld in de samenleving, helpt daarbij ook niet. Door de hijgerige politiek, de tsunami aan regels als ergens iets mis gaat, wordt kortetermijndenken beloond. Immers, bij ongeduld is het lastiger een lange termijn doel in het vizier te houden. En dat zijn nu net de ingrediënten die je niet nodig hebt voor vooruitgang.

Kortom, ik pleit voor meer geduld. Ik kan niet wachten tot het zover is.