Ο κόσμος δεν είναι στατικός. Είναι δυναμικός και αβέβαιος. Οι οργανισμοί ανταγωνίζονται και καταναλώνουν λιγοστούς πόρους. Για να επιβιώσουμε και να ευδοκιμήσουμε σε αυτό το δυναμικό και αβέβαιο περιβάλλον ενώ ανταγωνιζόμαστε και καταναλώνουμε λιγοστούς πόρους, πρέπει να προσαρμοζόμαστε συνεχώς. Η μάθηση είναι αυτό που μας επιτρέπει να προσαρμοστούμε στο περιβάλλον μας, να πετύχουμε στην αβεβαιότητα και στον ανταγωνισμό. Η μάθηση αποκτά πληροφορίες για τον κόσμο, εξερευνά και κατανοεί τον κόσμο μας. Η μνήμη είναι το σύστημα που διατηρεί πληροφορίες για τον κόσμο και ενισχύει τις ικανότητές μας να αποδίδουμε σε αυτόν (Goelet et al., 1986; Kandel et al., 2014). Με άλλα λόγια, η μάθηση μπορεί να θεωρηθεί ως η διαδικασία απόκτησης πληροφοριών για τον κόσμο και η μνήμη ως η διαδικασία διατήρησης αυτών των πληροφοριών.

Λόγω αυτής της διαδικασίας διπλής φάσης, και από κονστρουκτιβιστική άποψη, η κατηγοριοποιημένη (ή εννοιολογική) μάθηση και η εκμάθηση δεξιοτήτων πρέπει να δημιουργήσουν συνδέσμους με τις προϋπάρχουσες γνώσεις του ατόμου. Όπως ειπώθηκε, η μάθηση είναι μια δυναμική διαδικασία στην πάροδο του χρόνου που βασίζεται τόσο στην αντιληπτική-βραχύχρονη επεξεργασία όσο και στη βραχύχρονη και μακρόχρονη εγκαθίδρυση της μάθησης στα εγκεφαλικά κυκλώματα. Η συνεχής ανάκτηση και αναθεώρηση των διδαγμένων εννοιών και δεξιοτήτων, μέσω της επανεξέτασης και της εμπειρίας, καθιστούν τη μάθηση πιο βέβαιη, ανθεκτική και χρήσιμη. Επιστρέφοντας στην κονστρουκτιβιστική άποψη της μάθησης, με βιολογικούς όρους αυτό σημαίνει ότι η καλύτερη απόκτηση γνώσης επιτυγχάνεται όταν οι σύνδεσμοι προς προηγούμενα δίκτυα γνώσης είναι περισσότεροι. Με άλλα λόγια, δημιουργούνται συνδέσεις μεταξύ όσων μαθαίνονται και ότι όσων μάθει κανείς προηγουμένως (και σχετίζεται με τη νέα μάθηση) (Quartz, 1999).

Αυτές οι ιδέες μπορούν να συνδυαστούν με την κατανόηση ότι εμείς, ως άνθρωποι, κατασκευάζουμε αυτόματα νοητικούς χάρτες – χάρτες που, με πολλούς τρόπους, μοιάζουν με «οδικούς χάρτες» σε διαφορετικές κλίμακες (π.χ. χάρτες αυτοκινητόδρομων, χάρτες πόλεων – Fourez, 2008). Οι ξεχωριστές περιοχές σε αυτούς τους νοητικούς χάρτες πορείας μπορούν να αντιπροσωπεύουν ξεχωριστές έννοιες και δεξιότητες, ενώ οι διασταυρώσεις αντιστοιχούν στα σημεία που επικαλύπτονται ορισμένες έννοιες και δεξιότητες Συνολικά, αυτοί οι χάρτες νοητικών οδών υποδηλώνουν τις συνδέσεις που μας βοηθούν να αντιληφθούμε, να κατανοήσουμε και να δοκιμάσουμε τον κόσμο. Αυτοί οι χάρτες χρησιμεύουν ως πλαίσια και μοτίβα στα οποία – περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά – βασίζουμε για να κατανοήσουμε τον κόσμο. Για παράδειγμα, χτίζουμε ένα χάρτη του καλύτερου φίλου μας, όσον αφορά όλες τις ταμπέλες (δηλ. τα χαρακτηριστικά) που συλλέγουμε από αυτόν και όλες τις εμπειρίες που συνδέουν και γεμίζουν αυτές τις ταμπέλες. Αυτός ο μεγαλύτερος χάρτης του φίλου μας περιλαμβάνει επίσης έναν μικρότερο που συνδέεται με το ποιοι είμαστε και το νόημα που μας δίνει αυτός ο φίλος και οι ταμπέλες του. Ακόμα κι αν το θέμα είναι το ίδιο, οι χάρτες μεταξύ των ανθρώπων μπορεί να διαφέρουν πολύ. Για παράδειγμα, ένα άτομο που έρχεται για πρώτη φορά στη Βαρκελώνη από το Τόκιο μπορεί να δημιουργήσει έναν χάρτη της Βαρκελώνης με όσα γνωρίζει από τουριστικούς οδηγούς με τους σποραδικούς χάρτες που χτίστηκαν γύρω από σημαντικά ορόσημα και τις προγραμματισμένες εμπειρίες κοντά τους. Αυτό θα ήταν πολύ διαφορετικό από το νοητικό χάρτη της Βαρκελώνης κάποιου που μεγάλωσε στην πόλη και έχει μια εμπειρία ζωής που όχι μόνο συνδέεται με τα σημαντικότερα ορόσημα αλλά επίσης προέρχεται από ορόσημα σε όλα τα γύρω στενά και τις γωνιές της πόλης. Ο χάρτης της Βαρκελώνης και οι δρόμοι του θα ήταν καλά περασμένοι. Έτσι, ο αριθμός των πλαισίων «δρόμων» και του «πλάτους» τους – που μοιάζουν με τα νευρωνικά κυκλώματα που υποστηρίζουν τη γνώση – μεταξύ αυτών των ορόσημων (π.χ. κατηγορίες γνώσεων) θα είχε μικρή ομοιότητα μεταξύ των δύο ατόμων. Και καθώς αυτοί οι χάρτες υποστηρίζονται τόσο από την κωδικοποίηση (δηλ. πώς αποκτούμε πληροφορίες) όσο και από τη μνήμη (δηλαδή πώς τις διατηρούμε, για να τις χρησιμοποιήσουμε αργότερα), η χρησιμότητα των χαρτών θα διαφέρει σημαντικά.

Παρά τα όσα πολλοί πίστευαν η μνήμη δεν σχετίζεται μόνο με την απομνημόνευση¹. Δεν ενεργοποιείται μόνο όταν απαιτείται η ανάκτηση γεγονότων. Αντίθετα, η τρέχουσα κατανόησή μας είναι ότι τα συστήματα μνήμης μας περιέχουν γεγονότα, συνήθειες, δεξιότητες και σκέψεις. Η μνήμη βρίσκεται πίσω από όλα όσα μπορούμε να κάνουμε και να σκεφτούμε. Είναι ζωτικής σημασίας για την μάθηση και την ζωή. Δεν μπορούμε να μάθουμε χωρίς τη συμμετοχή του συστήματος μνήμης μας (Squire & Dede, 2015). Για να αποκτήσουμε πληροφορίες (π.χ. μάθηση) πρέπει να έχουμε επίγνωση των πληροφοριών και να τις αποθηκεύουμε. Η μάθηση και η μνήμη αποτελούν μέρος του ίδιου προσαρμοστικού συστήματος. Ένα σύστημα που ενισχύει την ικανότητά μας να κάνουμε ακριβείς προβλέψεις για μελλοντικές ενέργειες. Έτσι, η μάθηση απαιτεί μνήμη. Έτσι, η μάθηση (και η μνήμη) μας επιτρέπει να προσαρμοστούμε στο περιβάλλον μας. Επιπλέον, αυτοί οι προσαρμοστικοί μηχανισμοί που υποστηρίζουν τη μάθηση² είναι κοινοί μεταξύ των ειδών. Από θηλαστικά μέχρι έντομα όπως οι μέλισσες (Menzel, 1990).

Αναφορές

• Squire, L. R., & Dede, A. J. (2015). Conscious and unconscious memory systems. Cold Spring Harbor perspectives in biology, 7(3), a021667.
• Goelet, P., Castellucci, V. F., Schacher, S., & Kandel, E. R. (1986). The long and the short of long–term memory—a molecular framework. Nature, 322(6078), 419-422.
• Kandel, E. R., Dudai, Y., & Mayford, M. R. (2014). The molecular and systems biology of memory. Cell, 157(1), 163-186.
• Menzel, R. (1990). Learning, memory, and “cognition” in honey bees. Neurobiology of comparative cognition, 237-292.
• Devonshire, I. M., & Dommett, E. J. (2010). Neuroscience: viable applications in education?. The Neuroscientist, 16(4), 349-356.
• Quartz, S. R. (1999). The constructivist brain. Trends in Cognitive Sciences, 3(2), 48–57. doi: 10.1016/S1364-6613(98)01270-4
• Fourez, G. (2008). Cómo se elabora el conocimiento (Vol. 109). Narcea Ediciones.

Σημειώσεις

1. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ορισμένοι όροι που χρησιμοποιούνται σε αυτό το βιβλίο μπορεί να έχουν διαφορετικές έννοιες για την εκπαιδευτική και την επιστημονική κοινότητα (Devonshire and Dommett, 2010). Στόχος μας είναι να αποσαφηνίσουμε το όρους, να αποτρέψουμε τις παρανοήσεις και να δημιουργήσουμε γέφυρες μεταξύ των κοινοτήτων. Σε αυτήν την περίπτωση, η εκπαιδευτική κοινότητα συνήθως θεωρεί τη μνήμη ως διαδικασία ατομικής και επανειλημμένης απομνημόνευσης κάποιου είδους περιεχομένου. Σε αυτό το βιβλίο, η μνήμη αναφέρεται στο βιολογική διαδικασία και γνωστική λειτουργία στην οποία κατηγοριοποιημένη (εννοιολογική) μάθηση ή η εκμάθηση δεξιοτήτων καθιερώνεται στα κυκλώματα του εγκεφάλου. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι τρόποι απόκτησης και συγκρότησης τέτοιων τύπων μάθησης περιλαμβάνει πολύ περισσότερα από την επαναλαμβανόμενη απομνημόνευση. Εκπαιδευτικές στρατηγικές όπως η μάθηση ομοτίμων, η χρήση εικόνων, η πρακτική ανάκλησης ή/και η ενεργή μάθηση που περιλαμβάνει ανάκτηση και επεξεργασία της μάθησης τονίζονται.
2. Μια άλλη παράδοξη κατάσταση μεταξύ εκπαιδευτικής και επιστημονικής κοινότητας περιβάλλει τον όρο «μάθηση». Η μάθηση συχνά χρησιμοποιείται για να αναφερθεί κανείς στα αποτελέσματα εξωτερικών ή συμπεριφορικών αξιολογήσεων που υποδηλώνουν ότι κάποια νέα γνώση έχει συγκροτηθεί σε κάποιον. Μπορεί επίσης να αναφέρεται σε αξιολογήσεις τόσο σε επίπεδο συμπεριφοράς, το οποίο στο εργαστήριο μπορεί συνήθως να μετρηθεί με μια καμπύλη μάθησης (που δείχνει ότι το ποσοστό των καλών δοκιμών κατά την εκμάθηση μιας εργασίας αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου), και σε εσωτερικό επίπεδο με τη συμμετοχή ορισμένων αλλαγών στη δομή και τη λειτουργία διαφορετικών στοιχείων του εγκεφάλου όπως οι συνάψεις (δηλ. συνδέσεις εγκεφάλου). Ωστόσο, ήταν δύσκολο για την επιστημονική κοινότητα να αποδώσει μια εξωτερική αξιολόγηση της μάθησης (δηλαδή αλλαγή συμπεριφοράς) σε αλλαγές σε ένα εγκεφαλικό κύκλωμα ή ακόμα και κυτταρικό/μοριακό επίπεδο – αυτό συχνά αναφέρεται ως «πρόβλημα σύνδεσης»’. Ένας πρόσθετος ορισμός είναι ότι η μάθηση είναι φυσικά εγγενής ικανότητα που κάνουμε συνεχώς για να προσαρμοστούμε στον κόσμο.