Μπορούμε να σκεφτούμε την προσοχή ως έναν προβολέα. Σε αντίθεση με την μνήμη εργασίας, δεν υπάρχουν τέσσερις προβολείς. Υπάρχει μόνο ένας προβολέας για την προσοχή, μια ακτίνα φωτός. Αυτό που φωτίζουμε, εσωτερικά ή εξωτερικά, είναι αυτό που προσέχουμε. Δεν μπορούμε να κωδικοποιήσουμε πληροφορίες που δεν προσέχουμε! «Η επιλογή των πιο σχετικών ερεθισμάτων στον φυσικό κόσμο για επεξεργασία, φιλτράροντας τις λιγότερο σχετικές πληροφορίες, μας επιτρέπει να ανταποκριθούμε γρήγορα σε κρίσιμες περιβαλλοντικές αλλαγές και να επιτύχουμε στόχους συμπεριφοράς πιο αποτελεσματικά. Αυτή η διαδικασία επιλογής πληροφοριών αναφέρεται ως προσοχή» (Katsuku & Constantinidis, 2014).

Η προσοχή είναι ένας περιορισμένος πόρος (δηλ. μέρος των περιορισμένων γνωστικών πόρων μας). Σκεφτείτε μια τσαγιέρα γεμάτη τσάι. Μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε και στη συνέχεια χρειαζόμαστε ένα διάλειμμα για να το ξαναγεμίσουμε. Και όσο πιο γρήγορα ρίχνουμε τσάι στο φλυτζάνι, τόσο πιο λίγο μπορούμε να το χρησιμοποιήσουμε. Για παράδειγμα, όσο μεγαλύτερο είναι το επίπεδο του αυτοελέγχου (π.χ. εστίαση, συγκέντρωση, προσπάθεια) – τόσο πιο γρήγορα εξαντλούνται οι πόροι εστίασής μας και αποσπόμαστε ευκολότερα (Inzlicht & Schmeichel, 2012). Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο η πολυδιεργασία (multitasking) δεν είναι παραγωγική – πρέπει να μετακινούμε γρήγορα την προσοχή μας από το ένα πράγμα στο άλλο. Χρησιμοποιεί πολλούς πόρους και δυσκολεύει την καλή απόδοση. Θυμηθείτε, αν δεν κερδίσουμε την προσοχή του μαθητή, οι πληροφορίες που διδάσκουμε δεν θα εισέλθουν στο σύστημα μνήμης του ή θα εισαχθούν με υποβαθμισμένη ποιότητα. Η προσοχή είναι κρίσιμη.

Μια μεγάλη πρόκληση για τους εκπαιδευτικούς είναι ότι οι βιολογικές ανάγκες κλέβουν την προσοχή μας. Κινδυνεύουμε; Νιώθουμε πόνο; Πεινάμε; Διψάμε; Είμαστε αφυδατωμένοι; Έχει ζέστη; Έχει κρύο; Νυστάζουμε; Αισθανόμαστε σωματική ή ψυχική δυσφορία; Αν κάποια από αυτές τις ανάγκες είναι ενεργοποιημένη, είναι να δύσκολο να κατασταλεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σύντομα θα αναλάβουν τον έλεγχο της προσοχής μας και κάθε μάθηση που δεν σχετίζεται με αυτές τις ανάγκες θα είναι εξαιρετικά δύσκολη. «Η αποτελεσματική αυτορρύθμιση φαίνεται να περιλαμβάνει την χρήση γλυκόζης στην κυκλοφορία του αίματος για να επιτύχει αυτό που είναι ψυχολογικά δύσκολο και βιολογικά δαπανηρό έργο, όπως η καταστολή των συμπεριφορικών παρορμήσεων ή η λήψη δύσκολων επιλογών. Όταν η γλυκόζη, η κύρια πηγή καυσίμου για όλες τις εγκεφαλικές διεργασίες, έχει εξαντληθεί, το άτομο είναι προσωρινά λιγότερο ικανό να λειτουργήσει σε βέλτιστα επίπεδα.» (Baumeister & Vohs, 2007). Όταν η προσοχή αποσπάται ή εξαντλείται η ποιότητα κωδικοποίησης μας είναι κακή και στις χειρότερες περιπτώσεις οι πληροφορίες δεν κωδικοποιούνται και δεν εισέρχονται στο σύστημα μνήμης μας.

Αναφορές

Περιορισμοί προσοχής

• Inzlicht, M., & Schmeichel, B. J. (2012). What is ego depletion? Toward a mechanistic revision of the resource model of self-control. Perspectives on Psychological Science, 7(5), 450-463.
• Baumeister, R. F., & Vohs, K. D. (2007). Self‐Regulation, ego depletion, and motivation. Social and personality psychology compass, 1(1), 115-128.
• Katsuki, F., & Constantinidis, C. (2014). Bottom-up and top-down attention: Different processes and overlapping neural systems. The Neuroscientist, 20(5), 509-521.